Amerikaansch

Sommigen zetten vraagtekens bij het verhaal van Tuschinski dat hij in 1904 als migrant uit Oost Europa eigenlijk onderweg was naar Amerika en min of meer toevallig in Rotterdam bleef hangen. De kleermaker Ephraim Dobrozitcki bij wie Tuschinski na zijn aankomst op het Maasstation werk en onderdak vond, nam vaker jonge kleermakersgezellen in dienst, die – net als Dobrozitcki zelf – afkomstig waren uit de omgeving van Lodz. Het is mogelijk dat Tuschinski bij aankomst in Rotterdam al wist dat hij langer zou blijven en achteraf heeft verzonnen dat Amerika zijn reisdoel was. Het gaf meer drama aan zijn levensverhaal en met de verkoop van drama verdiende Tuschinski tenslotte zijn brood.     

Al ging Tuschinski in 1904 niet naar Amerika, als bioscoopondernemer was hij nauw verbonden met het land en de laatste culturele ontwikkelingen daar. In de eerste plaats via de films die hij vertoonde. Van meet af aan waren daar Amerikaanse producties bij en in de loop der jaren werden dat er steeds meer door de groeiende dominantie van Hollywood. Medio jaren ’20 waren Tuschinski’s theaters in Rotterdam en Amsterdam de bekendste bolwerken van de Amerikaanse film. Met de Paramount studio wist Tuschinski exclusieve leveringscontracten af te sluiten. In 1926 kwam de president-directeur van Paramount, Adolph Zukor, naar Amsterdam voor een met veel publiciteit omgeven bezoek aan ‘zijn vriend Abraham Tuschinski’ en diens schitterende bioscooptheater. Zukor toonde zich diep onder de indruk: ‘I do congratulate You; Mr. Tuschinski! Your theatre is a perfect marvel!’

De bio van Tuschinski in een notendop: van immigrant en kleermakersknecht in 1904 tot bouwer en naamgever van ‘de mooiste bioscoop ter wereld’ in 1921. ​Beeld: Karel Kindermans, 2021.

Op 20 november 1930 was de feestelijke aftrap van de gezamenlijke vertoningen van Tuschinski en de Rotterdamse Filmliga met een nachtvoorstelling in het Grand Théâtre. Gedraaid werd een serie geluidsfilms, een techniek die op dat moment de Nederlandse bioscopen veroverde. Eenieder die zich in Rotterdam rekende tot de culturele elite was uitgerukt om deze gedenkwaardige avond mee te maken.  Amusementskoning Tuschinski draaide hen op briljante wijze een loer. Hij opende de voorstelling met een sing along, een korte geluidsfilm waarin een liedje werd gespeeld, waarvan de woorden in beeld verschenen terwijl daarboven een witte stip op de maat van de muziek van lettergreep naar lettergreep sprong. Zo kon het publiek keurig in de maat meezingen. Tuschinski koos voor deze gelegenheid het liedje ‘Yes, we have no bananas’, een megahit uit 1923 en 100% Amerikaansch. Filmpurist of niet, het Grand Théâtre-publiek kon er die avond geen weerstand aan bieden en zong uit volle borst mee.

Daar ging flink wat gelobby aan vooraf. Dansen in het openbaar werd door de gemeente beschouwd als een bedreiging voor de goede zeden. Voorop in de strijd ging Dirk Reese, eigenaar van Pschorr aan de Coolsingel. Hij wilde zijn dansimperium uitbreiden met een dancing aan het Amsterdamse Rembrandtplein. Reese kreeg uiteindelijk zijn zin, Tuschinski haakte aan en zo drong het dansen op z’n Amerikaans mede dankzij twee Rotterdamse ondernemers de publieke ruimte van de hoofdstad binnen.   

In 1925 wilde Tuschinski ook in zijn thuisstad meeprofiteren van de dansrage. Hij opende een tweede cabaret-dancing La Gaîté in zijn Grand Théâtre aan de Pompenburgsingel. Alleen viel de klandizie tegen. In arbeidersstad Rotterdam verdienden waarschijnlijk te weinig mensen genoeg geld om naast Pschorr nog zo’n dure danstent rendabel te houden. Elders in de stad waren er zaken genoeg waar je hetzelfde type ‘Amerikaansch’ vermaak goedkoper kreeg in een minder mondaine omgeving die beter paste bij de leefwereld van de doorsnee Rotterdammer. Tuschinski rekte het bestaan van zijn Rotterdamse La Gaîté tot eind 1930. Goed anderhalf jaar later liet hij de leegstaande zaal ombouwen tot het avant-garde filmtheater dat hij aan de Filmliga had beloofd.